Αστερισμοί
Ο έναστρος νυχτερινός ουρανός όχι μόνο γοήτευε πάντα τους λαούς της γης σε όλες τις εποχές αλλά και ερέθιζε την φαντασία τους. Έτσι οι αρχαίοι λαοί άρχισαν να αναζητούν στον ουρανό σχήματα και μορφές ενώνοντας με νοητές γραμμές τα λαμπρότερα αστέρια. Έδωσαν λοιπόν στους αστερισμούς ονόματα μυθικών ζώων και ανθρώπων, ακόμα και πραγμάτων. Έτσι ο ουρανός φαίνεται να κατοικείται από ένα μυθικό και ρομαντικό κόσμο παραμυθιών.
Επειδή οι αστέρες δεν διανέμονται ομοιόμορφα στον ουρανό, τόσο ως προς την λαμπρότητα όσο και ως προς το πλήθος τους και επειδή συγχρόνως αυτή η διανομή τους προσδίδει περισσότερο ή λιγότερο καθορισμένες μορφές, με τη βοήθεια της φαντασίας, είναι δυνατόν στις ομάδες αυτές να δει κανείς μορφές αντικειμένων ή και ζώων και ανθρώπων. Από την αρχαιότητα ακόμη, κάθε μια από αυτές τις ομάδες λεγόταν αστερισμός, ενώ συγχρόνως καθένας από τους αστερισμούς λάμβανε και ένα όνομα αναλόγως της μορφής του.
Είναι σίγουρο, ότι η χρήση των αστερισμών κατέστησε πάρα πολύ ευχερή την ανάπτυξη της ναυσιπλοΐας κατά την αρχαιότητα και ειδικά, οι Φοίνικες θαλασσοπόροι ήσαν πεπειραμένοι εις την ουρανογραφία. Είναι όμως εξ ίσου βέβαιο σήμερα, ότι 3.000 έτη τουλάχιστον προ Χριστού έγινε ίσως η πρώτη κατάταξη των αστέρων σε αστερισμούς από τους λαούς που κατοικούσαν κοντά στον Ευφράτη. Πάντως τα χρησιμοποιούμενα σήμερα ονόματα των αστερισμών έχουν την αρχή τους στην Ελληνική Μυθολογία.
Οι σημαντικότεροι αστερισμοί του βορείου ημισφαιρίου και πάντα ορατοί όλες τις εποχές από την Ελλάδα είναι οι
παρακάτω:
Μεγάλη Άρκτος - Μικρή Άρκτος - Κασσιόπη - Κηφεύς - Δράκων
Μεγάλη Άρκτος
Η μεγάλη Άρκτος, η μεγάλη αρκούδα δηλαδή, είναι πάντα επάνω από τον ορίζοντα στα βόρεια γεωγραφικά πλάτη, αλλά ο καλύτερος χρόνος για να τη δει κανείς, είναι την άνοιξη όταν βρίσκεται ψηλά πάνω από το βορειοανατολικό ορίζοντα. Από όλα τα σχέδια αστεριών στον ουρανό, η Μεγάλη Άρκτος η πιο παγκοσμίως αναγνωρισμένη. Τα επτά φωτεινά αστέρια αυτού του αστερισμού διαμορφώνουν ένα μέρος της μεγάλης αρκούδας. Είναι δύσκολο να δει κανείς το υπόλοιπο της αρκούδας, ειδικά στις γεμάτες φώτα πόλεις. Αφότου εντοπίζετε την Μεγάλη Άρκτο, εξετάστε τα δύο αστέρια που σχηματίζουν την εξωτερική άκρη της ράχης της. Τώρα συνδέστε αυτά τα δύο αστέρια, κατόπιν επεκτείνετε τη γραμμή επάνω από τη ράχη της αρκούδας. Ο Πολικός Αστέρας βρίσκεται στην προέκταση αυτής της γραμμής, περίπου πέντε φορές την απόσταση μεταξύ των δύο σημείων. Οπουδήποτε και να είναι η Μεγάλη Άρκτος στον ουρανό μας, εκείνα τα δύο αστέρια δείχνουν πάντα στον Πολικό Αστέρα. Για τους αρχαίους Έλληνες, η Μεγάλη Άρκτος αναπαριστούσε τη νύμφη Καλλιστώ. Η Καλλιστώ, κόρη του Λυκάωνα, βασιλιά της Αρκαδίας, έγινε σύντροφος της παρθένου θεάς Αρτέμιδος και συμφώνησε να ζήσει με αγνότητα. Όμως ο Δίας την είδε και μαγεύτηκε από την ομορφιά της.
Πήρε τότε τη μορφή της Αρτέμιδος και πλησίασε την Καλλιστώ που αναπαυόταν. Ενώ η Καλλιστώ και η ψεύτικη Άρτεμις ήταν αγκαλιασμένες, ο Δίας πήρε την κανονική του μορφή και αμέσως την αποπλάνησε. Η Καλλιστώ έμεινε έγκυος και διώχθηκε από την Άρτεμη. Γέννησε ένα γιο, τον Αρκάδα. Από το σημείο αυτό και μετά υπάρχουν διάφορες εκδοχές για το πώς η Καλλιστώ μεταμορφώθηκε σε αρκούδα. Κάποια λέει ότι το έκανε η σύζυγος του Δία, η Ήρα, οργισμένη με τις ερωτοτροπίες του άνδρα της. Κάποια μέρα που ο Αρκάς, άνδρας πια, είχε βγει για κυνήγι, συνάντησε την Καλλιστώ που είχε τη μορφή αρκούδας και ετοιμάστηκε να τη σκοτώσει. Ο Δίας όμως έσπευσε να τη σώσει κι έστειλε ένα ανεμοστρόβιλο, που τους σήκωσε και τους μετέφερε στον ουρανό ως τους αστερισμούς της Μεγάλης Άρκτου και του Βοώτη. Αυτή η τιμή που τους έγινε εξαγρίωσε περισσότερο την Ήρα, η οποία παρότρυνε τον Ωκεανό και τη Θέτιδα να απαγορέψουν στους δύο αυτούς αστερισμούς να πλησιάζουν τα υγρά βασίλειά τους. Εξαιτίας της απαγόρευσης αυτής οι Άρκτοι περιστρέφονται συνεχώς γύρω από τον ουράνιο πόλο χωρίς ποτέ να δύουν κάτω από τον ορίζοντα.
Επειδή τα άστρα της Άρκτου είναι ορατά όλες τις εποχές του χρόνου για τους βόρειους λαούς, ήταν φυσικό να χρησιμεύσουν ως ρολόγια, τα οποία δείχνουν την πρόοδο της νύχτας με την αργή περιστροφική τους κίνηση. Το αστέρι που βρίσκεται στο μέσο της ουράς της είναι το γνωστό διπλό άστρο Μιζάρ με τον πολύ μικρότερο Αλκόρ. Στην αρχαιότητα το διπλό αυτό σύστημα χρησιμοποιείτο για να ελέγχουν οι αξιωματικοί αν οι στρατιώτες τους έβλεπαν καλά. Ονομάζεται και Αλ-Σαϊδάκ, ή Δοκιμή και όποιος το διακρίνει καλά έχει σίγουρα καλή όραση. Κάποιες παραδόσεις συνδέουν τα δύο αυτά άστρα με το άλογο και τον καβαλάρη και στην Ιταλία ο Αλκόρ ήταν γνωστός ως ο "Μικρός Αστρικός Ιππέας".
Μικρή Άρκτος
Η Μικρή Άρκτος είναι πολύ λιγότερο ευδιάκριτη σε σχέση με τη Μεγάλη. Ο κύριος σχηματισμός των άστρων της μιμείται
αυτής της Μεγάλης Άρκτου. Στην άκρη της ουράς της Μικρής Άρκτου βρίσκεται το λαμπρότερο άστρο του αστερισμού, ο Πολικός Αστέρας, γνωστός και ως Βόρειος Αστέρας, επειδή βρίσκεται κοντά στο βόρειο ουράνιο πόλο, γύρω από τον οποίο μοιάζουν να περιστρέφονται όλα τα άστρα στη διάρκεια της νύχτας. Λέγεται ότι τη Μικρή Άρκτο την εισήγαγε ως αστερισμό ο Έλληνας φιλόσοφος Θαλής ο Μιλήσιος τον 6ο αιώνα π.Χ. ως βοήθημα για τη ναυσιπλοΐα. Σύμφωνα με τη μυθολογία, η Μικρή Άρκτος και η Μεγάλη Άρκτος σχετίζονται με τη γέννηση του Δία στην Κρήτη. Η μητέρα του Δία, Ρέα, κατέφυγε σε μια σπηλιά της Κρήτης για να ξεφύγει από τον πατέρα του θεού, τον Κρόνο, ο οποίος είχε καταπιεί όλα τα προηγούμενα παιδία του φοβούμενος ότι κάποια μέρα θα τον ανέτρεπαν από την εξουσία. Στην Κρήτη, ο Δίας γαλουχήθηκε από τις νύμφες Αδράστεια και Ίδη.
Κηφέας - Κασσιόπη - Περσέας
Κατά έναν μύθο η Κασσιόπη ήταν βασίλισσα της Αιθιοπίας, σύζυγος του βασιλιά Κηφέα και μητέρα της πριγκίπισσας Ανδρομέδας. Η Βασίλισσα περηφανευόταν ότι ήταν πιο όμορφη από τις Νύμφες, τις κόρες του Ποσειδώνα. Εκείνες θιγμένες ζήτησαν από τον πατέρα τους να τις δικαιώσει, τιμωρώντας αυτήν την αλαζονεία. Εκείνος δέχτηκε την παράκληση και για τιμωρία έστειλε το τρομερό Κήτος στις ακτές της Αιθιοπίας, ώστε να την αποκλείσει.
Ο Κηφέας έστειλε να ρωτήσουν το μαντείο τι πρέπει να κάνει προκειμένου να απαλλαγεί η χώρα του από τον αποκλεισμό αυτό, που έφερνε δεινά στον λαό του, καθώς οι άνθρωποι λιμοκτονούσαν. Το μαντείο απάντησε ότι η μόνη λύση ήταν να δεθεί στα βράχια της ακτής ότι πολυτιμότερο είχε η Κασσιόπη, προκειμένου να φαγωθεί από το Κήτος.
Ο Κηφέας έστειλε να ρωτήσουν το μαντείο τι πρέπει να κάνει προκειμένου να απαλλαγεί η χώρα του από τον αποκλεισμό αυτό, που έφερνε δεινά στον λαό του, καθώς οι άνθρωποι λιμοκτονούσαν. Το μαντείο απάντησε ότι η μόνη λύση ήταν να δεθεί στα βράχια της ακτής ότι πολυτιμότερο είχε η Κασσιόπη, προκειμένου να φαγωθεί από το Κήτος.
Μόνο έτσι θα έπαυε ο αποκλεισμός. Έτσι έδεσαν στα βράχια την Ανδρομέδα, την μονάκριβη και μοναχοκόρη του βασιλικού ζεύγους, που ήταν πραγματικά ότι πολυτιμότερο είχαν, για να την φάει το θαλάσσιο αυτό τέρας και να σωθεί η πόλη.
Για καλή τύχη της Ανδρομέδας όμως, επέστρεψε εκείνη τη στιγμή ο Περσέας, που είχε πάει να σκοτώσει ένα άλλο τέρας, την φοβερή Μέδουσα. Η Μέδουσα ήταν ένα άλλο δημιούργημα της ζήλιας της Ήρας. Με το βλέμμα της πέτρωνε κάθε ζωντανό πλάσμα.Ο Περσέας έκοψε το κεφάλι της Μέδουσας στο οποίο τα ανοιχτά μάτια διατηρούσαν την ικανότητα να πετρώνουν ότι έβλεπαν και το είχε φέρει μαζί του.
Έτσι όταν αντιλήφθηκε τι συνέβαινε με την Ανδρομέδα, έσπευσε ιππεύοντας τον φτερωτό Πήγασσο στην ακτή που ήταν εκείνη δεμένη φορώντας την Κυνέην Περικεφαλαία που τον έκανε αόρατο και έχοντας μαζί του το κεφάλι της Μέδουσας. Χωρίς να γίνει αντιληπτός από εκείνη αλλά και από το Κήτος που εκείνη τη στιγμή πρόβαλε από τη θάλασσα για να κατασπαράξει την Ανδρομέδα, έδειξε στο Κήτος το κεφάλι της Μέδουσας και το τρομερό της βλέμμα το μεταμόρφωσε αμέσως σε βράχο. Έτσι σώθηκε η πριγκίπισσα και η πόλη και ο Κηφέας και η Κασσιόπη έδωσαν στον Περσέα την Ανδρομέδα για σύζυγο.
Ο Δράκοντας
Ο Δράκοντας παριστανόταν κουλουριασμένος στο κέντρο της ασπίδας του Ηρακλή και κατά τη μυθολογία ήταν το μεγάλο φίδι που άρπαξε η Αθηνά από τους Γίγαντες κατά τη Γιγαντομαχία και το εκσφενδόνισε στα ουράνια ή το τέρας που φόνευσε ο Κάδμος και έσπειρε τα δόντια του από τα οποία φύτρωσε στρατός οπλισμένων ανδρών.
Ο Δράκοντας παριστανόταν κουλουριασμένος στο κέντρο της ασπίδας του Ηρακλή και κατά τη μυθολογία ήταν το μεγάλο φίδι που άρπαξε η Αθηνά από τους Γίγαντες κατά τη Γιγαντομαχία και το εκσφενδόνισε στα ουράνια ή το τέρας που φόνευσε ο Κάδμος και έσπειρε τα δόντια του από τα οποία φύτρωσε στρατός οπλισμένων ανδρών.
Σύμφωνα με την Ελληνική Μυθολογία ο Δράκοντας ήταν ο δράκος που φυλούσε μια πηγή γειτονικά της Θήβας και τον σκότωσε ο Κάδμος. Ο δράκοντας όμως ήταν γιος του Άρη και της Νύμφης Τέλφουσας κι έτσι ο Κάδμος υποχρεώθηκε να υπηρετήσει ως δούλος τον Άρη για ένα χρόνο.Με εντολή του θεού ή με τη συμβουλή της Αθηνάς, σύμφωνα με άλλους μύθους, ο Κάδμος έσπειρε τα μισά δόντια του δράκου σε οργωμένο χωράφι και από τη γη φύτρωσαν άγριοι πολεμιστές που ονομάστηκαν Σπαρτοί. Με ένα έξυπνο σχέδιο του Κάδμου αυτοί αλληλοεξοντώθηκαν και επέζησαν μόνο πέντε, που αποτέλεσαν τους πρώτους πολίτες της Θήβας.
Πήγασος
Ο Πήγασος ήταν το φτερωτό άλογο της Ελληνικής Μυθολογίας. Όταν ο Περσέας αποκεφάλισε τη Μέδουσα, ξεπήδησαν από μέσα της ο Χρυσάωρας και ο Πήγασος. Κατά μια μαρτυρία, ο Πήγασος γεννήθηκε από το αίμα που έπεσε στη θάλασσα. Τότε, ο Περσέας ιππεύοντας αυτόν κατάφερε να διαφύγει τη καταδίωξη των άλλων δύο γοργόνων, αδελφών της Μέδουσας. Ο Πήγασος ήταν λοιπόν γιος του Ποσειδώνα και της Μέδουσας.
Κατά τον ιστορικό Ησίοδο το όνομά του οφείλεται στις "Πηγές" του Ωκεανού όπου είχε γεννηθεί έτσι το όνομα φέρεται να έχει σχέση με πηγές. Ο Πήγασος, φτερωτός όπως ήταν, ανέβηκε στον Όλυμπο, στην έδρα των θεών και μετέφερε τους κεραυνούς από το εργαστήριο του Ηφαίστου στον Όλυμπο.
Κατά τον ιστορικό Ησίοδο το όνομά του οφείλεται στις "Πηγές" του Ωκεανού όπου είχε γεννηθεί έτσι το όνομα φέρεται να έχει σχέση με πηγές. Ο Πήγασος, φτερωτός όπως ήταν, ανέβηκε στον Όλυμπο, στην έδρα των θεών και μετέφερε τους κεραυνούς από το εργαστήριο του Ηφαίστου στον Όλυμπο.
Βοώτης
Ο Βοώτης λέγεται αλλιώς και Αρκτοφύλακας, γιατί ακολουθεί τη Μεγάλη Άρκτο στην καθημερινή τροχιά της γύρω από τον πολικό Αστέρα. Το πιο λαμπερό αστέρι στο Βοώτη είναι ο Αρκτούρος (βρίσκεται στην προέκταση της ουράς της Μεγάλης Άρκτου).
Ο Βοώτης λέγεται αλλιώς και Αρκτοφύλακας, γιατί ακολουθεί τη Μεγάλη Άρκτο στην καθημερινή τροχιά της γύρω από τον πολικό Αστέρα. Το πιο λαμπερό αστέρι στο Βοώτη είναι ο Αρκτούρος (βρίσκεται στην προέκταση της ουράς της Μεγάλης Άρκτου).
Σύμφωνα με ένα μύθο, η θεά της γεωργίας, η Δήμητρα, είχε δυο γιους, το Βοώτη και τον Πλούτο. Ο Βοώτης κληρονόμησε από τον πατέρα του όλους τους αγρούς και τα πρόβατά του, ενώ ο Πλούτος πήρε τα υπόλοιπα. Ο Πλούτος όμως ήθελε περισσότερη περιουσία κι έτσι ανάγκασε το Βοώτη και του τα έδωσε όλα εκτός από δυο ταύρους. Ο Βοώτης για να οργώνει πιο γρήγορα τα χωράφια του, επινόησε το άροτρο. Έτσι, έζευξε τους ταύρους και κατάφερε να οργώνει πιο γρήγορα απ’ όλους τους ανθρώπους του τότε κόσμου. Η Δήμητρα ήθελε να τον βοηθήσει να πάρει την περιουσία που του πήρε με τη βία ο αδελφός του. Ο Βοώτης όμως αρνήθηκε, γιατί ήθελε να συνεχίσει να ζει ήρεμα και ήσυχα. Έτσι, όταν πέθανε και πήγαινε προς τον Άδη, ο Δίας έστειλε τον Ερμή για να τον ανεβάσει στον ουρανό έτσι ώστε να τον θυμούνται όλοι για την καλή του ψυχή και την εξυπνάδα του!